Makaʻāinana— ʻŌlelo Noʻeau #466Hānau ka ʻāina, hānau ke aliʻi, hānau ke kanaka.Born was the land, born were the chiefs, born were the common people.The land, the chiefs, and the commoners belong together.
Ke pilikia kou ka‘a, e lawe ‘ia paha i ke kauka holoholona? Ke ‘imi aku i kamepiula hou, e wala‘au paha me ke kanaka puhi palaoa ma Zippy’s? ‘A‘ole paha. Inā e ‘imi ana i ke kōkua, e niele paha i ka po‘e mākaukau ma ia ‘ano hana. Pēlā nō ho‘i i ka wā kahiko, i ka wā ho‘i i laha ai ka po‘e mākaukau i ka hana. ‘O ia po‘e ka maka‘āinana.
I ke kaiapili Hawai‘i kahiko, ‘o ka maka‘āinana ka papa pili loa i ka ‘āina. A ‘o ia pili ke kumu o kā lākou mākaukau loa ma kekahi ‘ano ‘oihana. He nui launa ‘ole ke ‘ano o ia mau ‘oihana o ka maka‘āinana: ‘o ke kālai wa‘a ‘oe, ‘o ka mahi‘ai ‘oe, ‘o ka lawai‘a ‘oe, ‘o ke kā ‘upena ‘oe, ‘o ka ulana lau hala ‘oe, a pēlā wale aku nō ho‘i. Aia ko lākou mākaukau i ka mea e pono ai ke kaiaulu a me ka ‘āina. Pili pū nō ho‘i i ka mākaukau o ka ‘ohana.
Ua pili loa ka hana a ka maka‘āinana i ka ‘āina a me ke kai i mea e ho‘olako ai i ka mea‘ai, i ka lole, i ka halihali, i ka lako, i ia mea aku, i ia mea aku nō. Ma muli o kēlā i kū ai ka maka‘āinana ma ke ‘ano he kahu o ka ‘āina. Na lākou nō ho‘i i mālama i ka hapanui o nā hana ko‘iko‘i o ke kaiaulu i kēlā lā kēia lā.
Ka makaʻāinana me ke ao kūlohelohe
Ua kapa ‘ia nā maka‘āinana ‘o ia ke “kupa o ka ‘āina.” ‘O ia ho‘i, he pilina ko ka maka‘āinana me ko lākou ‘āina. Kūkulu ‘ia ia pilina ma o ka noho ‘ana ma ia ‘āina, ka mahi ‘ana i ia ‘āina, a me ka ho‘oulu ‘ia ‘ana e ia ‘āina no ka wā lō‘ihi, he mau kekeke a hanauna paha ho‘i. Pēlā nō i pono ai ka huahana a ka maka‘āinana.
‘Oko‘a loa ke ‘ano o nā ‘oihana. Aia ka ‘ike o kēlā me kēia ‘oihana i ka pō‘aiapili kūlohelohe. E la‘a ho‘i me kēia: ua kama‘āina ka lawai‘a i nā lāli‘i a pau o kona kai lawai‘a. Ua kama‘āina i ka piha a me ke emi o ke kai, nā makani, nā pō mahina, a me nā hi‘ohi‘ona ‘ē a‘e o ke kai. Ua kama‘āina ho‘i i nā hi‘ohi‘ona o nā i‘a. ‘A‘ohe lewa wale aku o ke aho i ke kai. He holo pololei i ke kai kūpono no ka ‘ohi ‘ana i kahi i‘a kiko‘ī.
Ka noho makaʻāinana ʻana
‘A‘ole i ‘ena‘ena ka imu i ka māmane me ka ‘ūlei,
i ‘ena‘ena i ka la‘ola‘o.
I mea e noho mana ai ke ali‘i, he pono ke kūpa‘a o nā maka‘āinana a me nā ali‘i.
(‘Ōlelo No‘eau #227)
‘O nā maka‘āinana nā kupa o Hawai‘i. ‘O ia ho‘i ka papa nui loa o ke kaiapili kahiko. Ua noho nā maka‘āinana i ka ‘ōnaehana ahupua‘a. Na ke konohiki i noho mana ma luna o ke ahupua‘a. No ke konohiki ke kuleana o ka ho‘okele ‘ana i ka mālama ‘āina, ka ‘ohi‘ohi ‘ana i nā ‘auhau me nā ho‘okupu, a me ka ho‘olauka‘i ‘ana i nā kumuwaiwai. He lawelawe ke konohiki na ke ali‘i. Pēia pū nō ho‘i nā maka‘āinana.
He kuleana ko nā ali‘i i nā maka‘āinana kekahi. Inā he kūpono ke ali‘i i ka mālama maika‘i i kona po‘e, ua ola kona kaiapili nui. Inā he pī ke ali‘i me ka mālama ‘ole, ua ha‘alele ‘ia paha a ua pepehi ‘ia nō paha. Ua noa ke koho ‘ana a ka maka‘āinana i kona ahupua‘a e noho ai. Inā ‘a‘ohe hau‘oli i ka noho ‘ana ma lalo o kekahi ali‘i, ua ne‘e aku i kekahi ahupua‘a. He limahana ka maka‘āinana no ka ‘āina, no ka pono o ke kaiaulu, no ke ali‘i nō ho‘i.
Ka makaʻāinana i ke au hou
Lāhui pua o lalo.
Nā maka‘āinana.
(‘Ōlelo No‘eau #1937)
Ma hope iho o ka hala ‘ana o Kamehameha I i ka makahiki 1819, he au pōna‘ana‘a ko Hawai‘i. Ua nui ‘ino nā loli: he aupuni hou, he ho‘omana hou no ka ‘āina ‘ē, he ‘ōnaehana hou i ‘ae i ke kū‘ai ‘ana i ka ‘āina. I ka makahiki 1893, ua ho‘okāhuli hewa ‘ia ke Aupuni Mō‘ī o Hawai‘i e kahi hui malihini. He hui ho‘i nui o ka ‘i‘ini i ka ho‘onui ‘oihana a me ke alaka‘i kālai‘āina. Pā wale iho ka nohona o ka maka‘āinana i ia mau loli a pau. Alu like nō nā maka‘āinana i ke kū‘ē i ka ho‘okāhuli aupuni. Kū‘ē pū nō ho‘i i ka ho‘ohui ‘ia ‘ana o Hawai‘i iā ‘Amelika Hui Pū ‘ia.
Ua kau nā inoa o ka lāhui he nui wale ma nā palapala kū‘ē ho‘ohui ‘āina: ma ‘ō aku o kekahi hapa. I ka makahiki 1897, he 40,000 ka nui o ka po‘e ‘ōiwi, ka po‘e Hawai‘i ho‘i.
Ua alu nā maka‘āinana ma nā ‘ano like ‘ole. Ua pūlima i nā palapala kū‘ē, ua ho‘olālā i nā hālāwai maka‘āinana nui, ua noi i nā loea kālai‘āina Hawai‘i a ‘Amelika ho‘i e kokua, ua haku mele, ua ho‘opuka i nā mo‘olelo nūpepa. I ka makahiki 1897, aia he 21,000 inoa ma ka palapala kū‘ē ho‘ohui ‘āina. I ka lā 20 o Nowemapa, 1898, ua lawe lima ‘ia ia mau palapala e nā ‘ēlele ‘ehā i Wakinekona, D.C. Ua hui me nā kenekoa a me nā luna maka‘āinana no ka hāpai ‘ana i nā mana‘o a me nā hopohopo o ka po‘e Hawai‘i. Ua kapa ‘ia ia palapala ‘o ia ka “1897 Kū‘ē Petitions.” Aia nō ma ka Waihona Palapala Kahiko Aupuni i Wakinekona, D.C. Aia ho‘i kekahi kope ma Kamakakūokalani, ke Kikowaena Māhele Hawai‘i o ke Kulanui o Hawai‘i ma Mānoa.
Ua ho‘omau iho nō nā maka‘āinana i ia wā nui o ka loli. Pa‘a ihola ka heluhelu a me ke kākau—ua lilo ‘o Hawai‘i ‘o ia kekahi o nā aupuni helu ‘ekahi o ka heluhelu. Eia hou, ua pa‘i a ho‘opuka i ka ‘ike. Ma ‘ō aku o 100 miliona ‘ao‘ao i pa‘i ‘ia e ka po‘e, a he maka‘āinana kekahi o nā mea haku. Ma muli o lākou i mālama ‘ia ai nā mele a me nā mo‘olelo o nā kūpuna, ‘o ia ho‘i ka ‘ike o ka lāhui.
Ka makaʻāinana o nēia au
He ali‘i nō mai ka pa‘a a ke ali‘i; he kanaka nō mai ka pa‘a a ke kanaka.
(‘Ōlelo No‘eau #540)
I kēia au, nui nā ‘Ōiwi e ‘auamo nei i nā kuleana o ka maka‘āinana. Ke ‘auamo nei nō ma o ka hō‘ihi, ka mālama, a me ka mahi ‘ana i ka ‘āina—i ka mea ho‘i e ola ai kānaka.
Hānai ‘ia kākou e ka ‘āina. ‘O ka maka‘āinana ka po‘e mālama i ka ‘āina. ‘O ka ‘āina ka piko o ke kuleana o ka maka‘āinana. A, na ka maka‘āinana e ho‘opili pono ai iā kākou i ka ‘āina.
